माणसाला किती जागा लागते

            'माणसाला किती जागा लागते' लिओ टाॅलस्टाय यांची सुंदर कथा आहे. सुर्योदयापासून सुर्यास्तापर्यंत जेवढ्या जमीनीवरुन धावशील तेवढी जमीन मालकीची होणार म्हणून एक धाव धाव धावतो आणि त्या हव्यासात इतका धावतो इतका धावतो की तोंडाला फेस येतो आणि तो मृत्यूमुखी पडतो. त्याला दफन करण्यात येते तेव्हा प्रश्न पडतो की खरेच माणसाला किती जागा लागते. अशी ही सुंदर कथा. जगताना मात्र जिथे तिथे जागेचे महत्त्व अधोरेखित होत राहते. परवाचीच गोष्ट सरकारी कार्यालयाचे एका बाजूचे नुतनीकरणाचे काम निघते. त्या बाजूचे कर्मचारी नुतनीकरण होईपर्यंत कुठे बसायचे या विवंचनेत. दुसर्‍या बाजूला असलेल्या कर्मचाऱ्यांमध्ये जागा करायची तर तेथील कर्मचारी नाराज. कोणी सामावून घ्यायला सहसा तयारच होत नाही. गंगाधर गाडगीळ यांचा एक लेख आठवतो. 'आतले आणि बाहेरचे' गाडीला खूप गर्दी असते. बाहेरचे आत घुसण्याच्या प्रयत्नात तर आतले 'जागा नाही' 'जागा नाही' असे ओरडून त्यांना थांबवताय. विरोध करताय. आत घुसूच देत नाही. बाहेरचे तेवढेच आत घुसण्यासाठी रेटताय. त्यातले काही आत घुसण्यात यशस्वी होतात तर तेही आतले होऊन बाहेरच्यांना विरोध करताय. एकूण काय जागेसाठी सर्व आटापिटा. गाडीत शिरणारा विचार करतो कसे आत शिरता येईल. आत शिरलेला विचार करतो व्यवस्थित कसे उभे राहता येईल. व्यवस्थित उभा राहिलेला विचार करतो निदान काठावरतरी सरकून जागा होईल. काठावरचा विचार करतो जरा सरकून ऐसपैस कसे बसता येईल. ऐसपैस बसलेल्याला मग बसल्या जागी उकडायला लागते. तो विचार करु लागतो खिडकीची जागा कशी मिळेल. खिडकीची जागा मिळेपर्यंत प्रवासच संपलेला असतो. मग उतरायला जागा मिळते का ती धडपड असे हे एकूण चक्र. जीवनाचेही तसेच आहे. पाऊलोपाऊली जागा करीत जावे लागते. अन्न वस्त्र निवारा या गरजांमध्ये निवारा शोधावा लागतो. बेरोजगार नोकरीच्या जागा शोधत राहतो. नोकरीमध्ये शिरला की पदोन्नतीच्या जागेची वाट पहात राहतो. हदयात सुध्दा जागा मिळावी म्हणून प्रियाराधन सुरु होते. कोणालातरी हदयात जागा देऊन बसतो.

          बसण्याच्या जागेवरुन वाद होतात. हमरीतुमरी मारामारीपर्यंत वाद पेटतात. व्यवसायात तर होतात भिक मागण्याच्या प्रांतातही जागेवरुन वाद होतात. केबलवाले दूध घालणारे पेपर टाकणारे हे आपले क्षेत्र जणू आखूनच घेतात आणि त्यात कुणाला जराही शिरकाव करु देत नाही.

           क्रिकेटचे सामने सुरु झाले की ते पाहण्यासाठी अहमिका सुरु होते. पैशांची पर्वा न करता तिकीटे घेण्यासाठी स्पर्धा सुरु होते. प्रसंगी काळ्याबाजारात तिकीटे घेण्याकडे हौशी वळतात. सुट्ट्यांमध्ये आरक्षणे फुल्ल होतात. विनाआरक्षित प्रवासात जागा मिळण्याची प्रतीक्षा होत राहते

@विलास आनंदा कुडके